Na co idą Twoje podatki? Trzy filary wydatków i cztery wyzwania, które zmienią oblicze Irlandii

Rządowe zarządzanie finansami publicznymi to sztuka balansu, a w Irlandii ten balans jest coraz trudniejszy do utrzymania. Pieniądze podatników muszą zasilić zarówno pilne potrzeby społeczne, jak i strategiczne inwestycje na przyszłość. Analiza wydatków pokazuje, że ponad połowa wszystkich podatków ląduje w zaledwie trzech kluczowych obszarach.

Każdego roku ponad połowa wszystkich podatków pobieranych w Irlandii przeznaczana jest na trzy główne kategorie, z czego każda pochłania znaczącą część budżetu:

1. Ochrona Socjalna (22% wydatków). To największy pojedynczy wydatek, obejmujący świadczenia dla 1,6 miliona osób. Środki te zasilają emerytury państwowe, renty inwalidzkie, zasiłki dla bezrobotnych, świadczenia chorobowe oraz wsparcie dla opiekunów.
2. Ochrona Zdrowia (21% wydatków). Wydatki te gwałtownie rosną w ostatnich latach. Środki pokrywają koszty szpitali, wynagrodzenia dla lekarzy i pielęgniarek oraz funkcjonowanie Health Service Executive (HSE). Zdecydowana większość (94%) budżetu ochrony zdrowia przeznaczana jest na wydatki bieżące, takie jak płace.
3. Edukacja (10% wydatków). Kluczowy obszar dla przyszłości kraju.

Wydatki na mieszkalnictwo, uznane przez rząd za najwyższy priorytet, również rosną i w tym roku przeznaczono na ten cel 6,7% środków (8 mld euro), co stanowi wzrost w porównaniu z 5,3 mld euro w 2020 roku. Poza trzema filarami znaczące budżety mają: Departament Dzieci (8,2 mld euro), Departament Szkolnictwa Wyższego (4,6 mld euro) oraz Departament Transportu i Sprawiedliwości (po 3,9 mld euro).

To, na co w przyszłości trafią pieniądze podatników, musi ulec zmianie, ponieważ Irlandia stoi przed czterema kluczowymi wyzwaniami strukturalnymi, które Departament Finansów określił jako cztery „D”: Demografia, Dekarbonizacja, Digitalizacja i Deglobalizacja. Można dodać do nich piąte D: Obrona (Defence).

1. Demografia: Stary i rosnący naród

Populacja Irlandii rośnie (obecnie 5,4 mln, z prognozą do 7,59 mln do 2065 roku), a społeczeństwo się starzeje. Ten niedoszacowany wcześniej wzrost ludności jest częściowo odpowiedzialny za kryzys mieszkaniowy, ale jego konsekwencje są znacznie szersze. Największe obawy budzi wzrost współczynnika obciążenia demograficznego (stosunku liczby osób powyżej 65. roku życia do osób w wieku produkcyjnym), który ma wzrosnąć z 23% w 2022 roku do 55% w 2065 roku. To będzie miało ogromne konsekwencje dla wydatków na emerytury, opiekę zdrowotną i szkolnictwo, wymuszając na rządzie przeznaczanie znacznie większych kwot na te obszary.

2. Dekarbonizacja: Groźba miliardowych kar

Irlandia jest na kursie kolizyjnym z Unią Europejską. Jeśli kraj nie osiągnie celu ograniczenia emisji dwutlenku węgla o 50% do 2030 roku, czekają go ogromne kary finansowe ze strony UE, szacowane na od 8 do 26 mld euro. Jak podkreśla były minister stanu Partii Zielonych Ossian Smyth, inwestowanie w dekarbonizację jest kluczowe nie tylko dla klimatu, ale i dla bezpieczeństwa energetycznego, ponieważ redukuje zależność od niestabilnych dostawców, takich jak Rosja czy Arabia Saudyjska.

3. Obrona: Kraj „bezbronny, a nie neutralny”

Obrona, z tegorocznym budżetem wynoszącym zaledwie 1,3 mld euro, jest jednym z najmniejszych działów. Stanowi to zaledwie 0,3% PKB – znacznie mniej niż wydatki innych neutralnych krajów UE, takich jak Belgia (1,1% PKB) czy Dania (1,4% PKB). Pomimo statusu neutralności militarnej, Irlandia mierzy się ze wzmożoną aktywnością rosyjskich statków na swoich wodach i atakami cybernetycznymi. Dr Cathal Berry – były członek Sił Obronnych ostrzega, że Irlandia jest „krajem bezbronnym, a nie neutralnym” i krytykuje brak wojskowego systemu nadzoru. Choć rząd zgodził się na zwiększenie wydatków na obronę do 2 mld euro do 2028 roku, zdaniem eksperta, w obliczu rosnących zagrożeń potrzeba nawet 4 mld euro rocznie.

Warto pamiętać, że nie wszystkie podatki są wydawane na usługi rządowe. Część środków jest pochłaniana przez obsługę długu publicznego wynoszącego 229 mld euro. W zeszłym roku rachunek odsetek wyniósł 3 mld euro, czyli więcej niż całkowity koszt budowy kontrowersyjnego Narodowego Szpitala Dziecięcego. Narodowa Agencja Zarządzania Skarbem Państwa ostrzega, że koszt ten wzrośnie, ponieważ państwo musi refinansować pożyczki zaciągnięte przy niemal zerowych stopach procentowych, a teraz inwestorzy żądają odsetek na poziomie 3%.

W obliczu tych wyzwań – więc od starzejącego się społeczeństwa, przez niezrealizowane cele klimatyczne, po rosnące koszty obrony i długu, irlandzki budżet stoi u progu znaczących i kosztownych przemian, które mogą wpłynąć w konsekwencji na wydatki w nadchodzących latach.

Bogdan Feręc

Źr. RTE

Photo by Markus Spiske on Unsplash