Jacek Wanzek: 80 lat po wojnie: Gorzki smak zwycięstwa.

Osiemdziesiąt lat temu zakończyła się II wojna światowa – konflikt, który na zawsze odcisnął piętno na dziejach świata i na losie naszego narodu. Choć Polska formalnie znajdowała się wówczas po stronie państw sprzymierzonych, trudno mówić o jakimkolwiek triumfie. To „zwycięstwo” miało dla nas wyjątkowo gorzki smak.

Dziś w dyskursie publicznym świata Zachodu dominuje narracja o pokonaniu III Rzeszy przez aliantów. Kraje zachodnie, które tak chętnie powołują się na spuściznę Norymbergi – w kluczowym momencie pozostały bierne wobec napaści na Polskę. W cieniu opowieści o zwycięstwie nad III Rzeszą milknie dramat narodu, który pierwszy stawił zbrojny opór Hitlerowi i przez sześć długich lat ponosił niewyobrażalne ofiary. Lata mijają, świadkowie odchodzą, a zbiorowa pamięć ulega erozji. Coraz częściej można odnieść wrażenie, że pamięć o II wojnie światowej nawet w Polsce zaczyna blednąć. Rocznice mijają, ale refleksja staje się powierzchowna. Wśród młodszych pokoleń narasta dystans do wydarzeń, które ukształtowały losy całego narodu. W tym kontekście niezwykle poruszające stają się słowa piosenki Edmunda Fettinga:

„Dzieci urodzą się nowe nam

I spójrz, będą śmiać się, że my

Znów wspominamy ten podły czas —

Porę burz”.

Czy naprawdę zbliżamy się do momentu, w którym przeszłość stanie się tylko powodem do uśmiechu politowania? Czy kolejne pokolenia potraktują wspomnienia wojny jako niepotrzebne rozdrapywanie ran?

Historia nie powinna być ciężarem, ale przestrogą. Jeśli przestaniemy przypominać sobie o „porze burz”, możemy nie zauważyć kiedy nadchodzi następna.

Alarmujące jest to, że coraz mniej Polaków zna własną historię – tym bardziej nie zna jej świat. Ale skoro my sami nie potrafimy pielęgnować prawdy o naszej przeszłości, to czy możemy mieć pretensje, że inni ją wypierają lub ignorują?

Obowiązkiem narodowej pamięci jest przywracać prawdę: II wojna światowa była dla Polski katastrofą o wymiarze egzystencjalnym. Straciliśmy niemal sześć milionów obywateli, z czego połowę stanowili polscy Żydzi. Jednak, jak podaje Sprawozdanie w przedmiocie strat i szkód wojennych Polski w latach 1939–1945 opublikowane w 1947 roku, „jedynie” 644 tysiące osób zginęło w wyniku działań wojennych na frontach. Około 160 tysięcy z nich to żołnierze. Co zatem z pozostałymi milionami Polaków? Zostali zgładzeni w wyniku niemieckiej polityki terroru, eksterminacji i okupacyjnej przemocy.

Terror niemiecki w okupowanej Polsce podczas II wojny światowej był systematyczny, brutalny i zaplanowany jako element polityki wyniszczenia narodu polskiego. Była ona bardziej brutalna niż w jakimkolwiek innym kraju okupowanym. Represje, egzekucje, pacyfikacje, likwidacja elit intelektualnych, masowe deportacje i przymusowe roboty stały się codziennością. Polacy byli mordowani w Palmirach, Wawrze, Piaśnicy i w tysiącach innych miejsc kaźni. Niemcy z premedytacją uczynili z okupowanej Polski epicentrum zagłady europejskich żydów – Treblinka, Sobibór, Bełżec, a wreszcie Auschwitz, który początkowo był obozem dla Polaków, a potem stał się największym cmentarzyskiem świata, w którym wymordowano ponad milion Żydów.

W ramach polityki wysiedleń i germanizacji prawie 160 tysięcy dzieci wywieziono do Niemiec. Miliony dorosłych Polaków trafiły na roboty przymusowe. Rabunek i dewastacja dorobku narodowego miały charakter totalny. 1 września 2022 roku Instytut Strat Wojennych im. Jana Karskiego przedstawił na Zamku Królewskim w Warszawie Raport o stratach poniesionych przez Polskę w wyniku agresji i okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej, 1939–1945. Szacuje się, że Polska utraciła:

• ponad 5,2 miliona obywateli zamordowanych przez Niemców (bez ofiar sowieckich),
• 157 tysięcy dzieci odebranych rodzinom i poddanych germanizacji,
• 4,3 mln roboczo lat pracy przymusowej,
• ponad 296 miliardów złotych strat skarbu państwa,
• ponad 516 tysięcy dzieł sztuki,
• do 95% zbiorów niektórych bibliotek i archiwów,
• 80% zabudowy Warszawy (aż 92% jej architektury zabytkowej!),
• ok. 20% kadry naukowej.

W sumie, według wspomnianego raportu, straty Polski wyniosły astronomiczne 6 bilionów 220 miliardów złotych.

Dziś, 80 lat po wojnie, kiedy Polska upomina się o należne jej reparacje, niemieccy politycy odpowiadają z zimną kurtuazją i zamiatają temat pod dywan historii. Podczas środowej wizyty w Warszawie kanclerz Niemiec, Friedrich Merz oświadczył, że: „Temat ten prawnie jest zakończony”. „Jeśli chodzi o kwestie prawne w kontekście możliwych reparacji, są zakończone. Co nie oznacza, że nie będziemy rozmawiać o wspólnych projektach, wspólnych pomysłach”.

Jakie to „projekty”? O jakich „pomysłach” mowa? Czy chodzi o skandalicznie niskie wsparcie dla żyjących polskich ofiar niemieckiej okupacji, o którym w lipcu ubiegłego roku enigmatycznie mówił kanclerz Scholz? A może o słynny kamień w centrum Berlina, który ma upamiętnić bezmiar zbrodni na narodzie polskim? Stojący obok kanclerza Niemiec, premier polskiego rządu, Donald Tusk stwierdził: Jestem historykiem, jestem z Gdańska, mógłbym godzinami mówić o tym, jak wygląda ten rachunek i on nigdy nie był zadośćuczyniony, ale nie będziemy przecież o to prosić. To jest też kwestia do przemyślenia przez wszystkie strony.

Czy naprawdę możemy mieć pretensje do Niemców, że nie szanują polskiej ofiary, skoro my sami jej nie bronimy?

Należy pamiętać, że po wojnie to nie Polska, lecz Niemcy – podzielone, ale otoczone opieką Zachodu – uzyskały pomoc z Planu Marshalla. Wschodnia Europa, w tym Polska, została oddana Stalinowi. Polska została potraktowana nie jak ofiara, ale jak pionek na geopolitycznej szachownicy.

Brutalna prawda jest taka, że Polska wyszła gorzej na wygranej wojnie niż Niemcy na jej przegranej. Podczas gdy RFN w latach 50. cieszyła się już odbudowaną gospodarką, Polska tonęła w szarości komunistycznej zależności. Niemcy skutecznie przeszli „denazyfikację”, zyskali międzynarodowy szacunek, zbudowali nowoczesne państwo. Polska przez dekady pozostawała krajem opóźnionym, zepchniętym na margines.

Zadaniem naszej generacji nie jest rozpamiętywanie, ale świadome pamiętanie. I szacunek. Przede wszystkim do samych siebie. Bez rozwiązania kwestii reparacji nie będzie ani sprawiedliwości, ani prawdy. A bez prawdy nie ma przyszłości.

Jacek Wanzek

Fot. Domena Publiczna