Projektowany system Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta (ROP) w Polsce to próba wprowadzenia tylnymi drzwiami nowego, ukrytego podatku, który uderzy w przedsiębiorców i konsumentów – alarmuje WEI w swoim raporcie pt. „Centralizacja a efektywność. Co należy wiedzieć o projektowanym systemie ROP w Polsce” [1]. Zdaniem ekspertów WEI Wojciecha Wyszomierskiego i Andrzeja Strojnego, rządowy projekt, zamiast wdrażać efektywny model rynkowy, kopiuje dysfunkcyjny system węgierski, co grozi wzrostem cen, biurokracji i fiaskiem celów środowiskowych.
Jak wskazuje autor raportu Andrzej Strojny, projekt ustawy o gospodarce opakowaniami, przygotowany przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska, budzi fundamentalne zastrzeżenia. Publiczne konsultacje projektu wywołały lawinę – wpłynęło ponad 1,7 tys. uwag [2]. Największe kontrowersje budzi przyznanie monopolistycznej roli państwowej instytucji.
Państwowy monopol zamiast konkurencji na rynku
Zgodnie z projektem, jedynym operatorem systemu ma zostać Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. To do niego producenci wprowadzający na rynek opakowania będą wnosić nową, obowiązkową opłatę o charakterze publicznoprawnym, a w praktyce parapodatek. NFOŚiGW ma centralnie zarządzać gigantycznym strumieniem finansowym, szacowanym na ok. 5 mld zł rocznie .
„NFOŚiGW, będący dotąd instytucją finansującą, nie ma żadnego operacyjnego doświadczenia w zarządzaniu tak skomplikowanym rynkiem jak gospodarka odpadami. Powierzenie tej roli państwowemu molochowi budzi obawy o biurokrację, wysokie koszty administracyjne i niską efektywność, analogicznie do problemów znanych z funkcjonowania NFZ czy ZUS” – przestrzega Andrzej Strojny, analityk WEI i autor raportu.
Węgierska ścieżka zamiast czeskiej
Resort klimatu deklarował inspirację efektywnym modelem czeskim, jednak analiza WEI wykazuje, że projekt jest niemal kopią modelu węgierskiego z lat 2012-2023. Na Węgrzech nacjonalizacja systemu ROP doprowadziła do katastrofy środowiskowej: poziom recyklingu opakowań spadł z 59,3% w 2011 roku do zaledwie 44,6% w 2022 roku.
Dla porównania, oparty na rynkowej konkurencji i organizacjach non-profit zarządzanych przez producentów (jak EKO-KOM), system czeski osiąga 71% recyklingu. W modelu węgierskim, który chce skopiować Polska, recykling szkła spadł do 29,8%, a plastiku do 27,5%.
Podwójny koszt dla konsumenta
Proponowany system sprowadza rolę producentów wyłącznie do płatników podatku. Pozbawia ich wpływu na efektywność systemu i zabija motywację do ekoprojektowania.
„Nowy parapodatek drastycznie zwiększy obciążenia finansowe firm. Koszty producentów mogą wzrosnąć z około 1,4 mld zł obecnie, do około 4 mld zł rocznie. Nie trudno się domyślić, że zostaną przerzucone na konsumentów w cenach produktów. Polacy zapłacą mniej gminie, ale znacznie więcej w sklepie” – tłumaczy Piotr Palutkiewicz, wiceprezes WEI.
Co gorsza, jeśli państwowy administrator okaże się tak niewydolny jak jego węgierski odpowiednik, gminy nie otrzymają wystarczających środków na pokrycie kosztów. W rezultacie konsument zapłaci podwójnie: raz w wyższej cenie produktu i drugi raz w rosnących opłatach za śmieci.
WEI rekomenduje całkowite odrzucenie projektu w obecnym kształcie i oparcie systemu ROP na sprawdzonych modelach rynkowych, gdzie organizacje producenckie konkurują o efektywność, a rola państwa ogranicza się do mądrego nadzoru, a nie centralnego zarządzania.
[1] Andrzej Strojny, [RAPORT] Centralizacja a efektywność. Co należy wiedzieć o projektowanym systemie ROP w Polsce, Warsaw Enterprise Institute 2025, https://wei.org.pl/2025/aktualnosci/andrzejstrojny/raport-centralizacja-a-efektywnosc-co-nalezy-wiedziec-o-projektowanym-systemie-rop-w-polsce/.
[2] Newseria, Ponad 1,7 tys. uwag do projektu ustawy o rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Duże kontrowersje budzi rola państwowego urzędu, Money.pl 2025, https://www.money.pl/gospodarka/ponad-1-7-tys-uwag-do-projektu-ustawy-o-rozszerzonej-odpowiedzialnosci-producenta-duze-kontrowersje-budzi-rola-panstwowego-urzedu-7208330535599072a.html.
[3] https://www.gov.pl/web/klimat/projekt-ustawy-o-opakowaniach-i-odpadach-opakowaniowych-uc100–droga-do-zmniejszenia-ilosci-odpadow, https://www.wnp.pl/rynki/projekt-wplywy-z-oplaty-opakowaniowej-w-2028-r-maja-wyniesc-ponad-5-mld-zl,973963.html.
Źródło informacji: Warsaw Enterprise Institute